Naukowcy przedstawiali różne opinie na temat tego zagadnienia. Wiele z nich zyskało ogromną popularność, zarówno u klinicystów, jak i instruktorów sportów siłowych czy fitness. Zaczęto baczniej zwracać uwagę na prawidłowe ustawienie miednicy i kręgosłupa oraz na optymalną interakcję pomiędzy mięśniami niezbędnymi do kontroli i ochrony stawów, podczas uprawiania aktywności fizycznej.
Poddano w wątpliwość zwyczajowe wzmacnianie gorsetu mięśniowego i zaczęto programować rehabilitację według nowoczesnych metod fizjoterapeutycznych, uwzględniając przy tym pracę mięśni globalnych i lokalnych. Szczególną uwagę zwrócono na mięsień poprzeczny brzucha. Zauważono, iż aktywuje się przed wykonaniem zadania ruchowego (sprzężenie wyprzedzające) oraz, że jego aktywność maleje przy dysfunkcji odcinka biodrowo – lędźwiowo – miedniczego.
Pojawiło się również wiele teorii tłumaczących działanie kompleksu lędźwiowo – miedniczego. Panjabi sformułował teorię 3 podsystemów: biernego, czynnego i nerwowego. Bergmark opisał mechanizm działania mięśni lokalnych i globalnych. Jego tezę uzupełniła grupa badaczy
z KineticControl na czele z M. Comerfordem.
Koncepcja M. Panjabiego
M. Panjabi postrzega rolę poszczególnych ogniw wchodzących w skład narządu ruchu człowieka w trojaki sposób. Pierwszą z opisywanych funkcji jest możliwość ruchowa, czyli zapewnienie możliwości przemieszczania się względem siebie części kostnych wchodzących w skład ogniwa. Następnym zadaniem jest transmisja obciążeń mechanicznych, a ostatnim – ochrona tkanek miękkich położonych w głębszych partiach organizmu. Jednoczesne wykonanie dwóch pierwszych zadań może wydawać się trudne, ponieważ przenoszenie obciążenia powinno odbywać się w warunkach stabilnych, co koliduje z koniecznością zachowania mobilności układu. Można więc zadać pytanie: Jak organizm radzi sobie z połączeniem pozornie przeciwstawnych funkcji?
Według koncepcji Panjabiego, system stabilizacyjny nie jest jednolity, lecz składa się z kilku podsystemów. Ich synergistyczne działanie prowadzi do osiągnięcia dynamicznej stabilizacji. Pierwszym z nich jest podsystem bierny, który składa się z elementów nie mających możliwości skrócenia swojej długości. Jest on złożony ze struktur kostnych, struktur stawowych oraz z więzadeł, krążków międzykręgowych, torebek stawowych, łąkotek. Stanowią go także pasywne właściwości mechaniczne tkanki mięśniowej (pasywność i lepkość). Drugi z podsystemów określany jest mianem „podsystemu czynnego”. Składają się na niego mięśnie, a dokładniej ich aktywne właściwości mechaniczne. Trzeci nazywany jest podsystemem kontroli nerwowej. Zbiera on informacje z obwodowych receptorów, analizuje, moduluje i wysyła informacje zwrotne do efektorów narządu ruchu. Wszystkie te podsystemy tworzą nierozerwalną całość i zapewniają prawidłowe funkcjonowanie stawów.
Mięśnie lokalne i globalne
Podział na mięśnie lokalne i globalne wprowadził Bergmark w 1989 roku. M. Comerford wraz z grupą badaczy z Kinetic Controlw 2000 roku rozbudowała jego teorię, dzieląc wszystkie mięśnie na trzy grupy: lokalne stabilizatory, globalne stabilizatory i globalne mobilizatory.
Lokalne stabilizatory utrzymują aktywność na stałym niskim poziomie we wszystkich pozycjach stawu, niezależnie od jego kierunku. Gdy pojawia się zaburzenie, mięśnie te mają tendencję do hamowania swojej pracy. Należą do nich m.in. mięsień obszerny przyśrodkowy, głębokie zginacze szyi i mięsień poprzeczny brzucha.
Globalne stabilizatory uaktywniają się w określonych kierunkach ruchu w stawie. Zazwyczaj aktywują się podczas ruchów rotacyjnych i w czasie kontroli pracy ekscentrycznej. W momencie dysfunkcji ulegają wydłużeniu i osłabieniu. W tej grupie znajdują się m.in. mięsień pośladkowy średni, powierzchowna warstwa mięśnia wielodzielnego oraz zewnętrzne i wewnętrzne mięśnie skośne brzucha.
Globalne mobilizatory wywołują ruch w stawie w określonym kierunku, szczególnie podczas pracy koncentrycznej. Ulegają skróceniu i nadmiernemu napięciu w trakcie wystąpienia dysfunkcji. Należą do nich m.in.: głowa prosta mięśnia czworogłowego uda, mięśnie kulszowo – goleniowe oraz dźwigacz łopatki.
Należy nadmienić, iż mięśnie mogą być sklasyfikowane w dwóch kategoriach. Przykładem może być mięsień zębaty przedni i mięsień długi szyi. Uważa się je również za stabilizatory lokalne. Mięsień podłopatkowy
może być stabilizatorem zarówno lokalnym i globalnym.
Prawidłowo funkcjonujący mięsień wymaga odpowiedniej siły, długości i koordynacji mięśniowej, gdyż nie pracuje on w sposób wyizolowany. Jego prawidłowa funkcja zależy od mięśni antagonistycznych oraz bliższych i dalszych grup mięśniowych. Z tego względu dysfunkcja jednego mięśnia może mieć wpływ na cały układ mięśniowo szkieletowy.
Stabilizacja lędźwiowego odcinka kręgosłupa
Na podsystem kontroli biernej w odcinku lędźwiowym kręgosłupa składają się elementy kostne (kręgi z odpowiednio ustawionymi powierzchniami stawowymi stawów międzywyrostkowych umożliwiające i zarazem ograniczające ruchy w odpowiednich kierunkach, krążki międzykręgowe, torebki stawów międzywyrostkowych i więzadła: żółte, podłużne przednie i tylne, nadkolcowe i międzykolcowe, międzypoprzeczne, powięź piersiowo – lędźwiowa i pasywne właściwości mechaniczne mięśni.
Zainteresowanie naukowców budzi podsystem kontroli czynnej. Nowoczesne podejście do zagadnienia czynnej stabilizacji przedstawia teoria mięśni lokalnych i globalnych. Mięśniami lokalnymi, w przypadku odcinka lędźwiowego, będą mięśnie, które przyczepiają się bezpośrednio do kręgów. Dzięki bezpośredniemu działaniu, mają duże możliwości zwiększania sztywności segmentu oraz redukowania zakresu strefy neutralnej. Natomiast mają bardzo małe możliwości w generowaniu ruchów rotacyjnych. Charakterystyczne dla nich jest długie utrzymywanie niewielkiego napięcia. Mięśnie globalne nie wpływają bezpośrednio na stabilność ruchową danego segmentu kręgosłupa. Położone są w pewnej odległości od niego i mają możliwość generowania wysokiego momentu obrotowego kręgosłupa.
Mięśniami w odcinku lędźwiowym, które Bergmark zaliczył do grupy mięśni lokalnych, są: mięsień poprzeczny brzucha oraz wielodzielny odcinka lędźwiowego. Natomiast w grupie mięśni globalnych wymienił mięśnie: prosty i skośne brzucha, czworoboczny lędźwi oraz prostownik grzbietu.
Można wyróżnić dwie warstwy mięśnia wielodzielnego: część głęboką o charakterystyce tonicznej oraz część powierzchowną, bliższą mięśniom fazowym. Mięsień wielodzielny generuje 2/3 siły koniecznej do zwiększenia sztywności danego segmentu kręgosłupa. Pobudzenie mięśnia poprzecznego brzucha niezależne jest od kierunku ruchu, więc wątpliwy jest jego wkład w wytwarzanie momentów obrotowych. Dlatego skrystalizowała się idea, która przypisała ten mięsień specyficznie do zadań stabilizacyjnych. Istotną informacją okazał się fakt, iż mięsień poprzeczny brzucha uaktywnia się 24 ms szybciej niż mięśnie powierzchowne. Podobną sytuację opisali australijscy badacze w przypadku dynamicznych ruchów kończyn. Podczas obserwacji tego procesu stwierdzono, że mięsień poprzeczny brzucha aktywuje się przed zadaniem ruchowym, aby zapewnić optymalne warunki dla pracy odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
Mięsień poprzeczny brzucha może działać na odcinek lędźwiowy zwiększając ciśnienie w jamie brzusznej. Warunkiem jest jednak szczelne zamknięcie wszystkich możliwych „ujść”. Dlatego zainteresowano się mięśniami dna miednicy oraz przeponą. Okazało się, że mięśnie dna miednicy pracują w synergii z mięśniem poprzecznym, każdorazowo i automatycznie odpowiadając na jego napięcie, a nawet wyprzedzając je. Ta automatyzacja jest bardzo ważna, aby mięśnie dna miednicy oraz przepony moczowo – płciowej zabezpieczyły zawartość jelit oraz układu moczowego przed niekontrolowaną defekacją lub mikcją, jeszcze przed zwiększeniem ciśnienia śródbrzusznego. Podobne obserwacje dotyczą przepony. Klaruje się więc nowoczesny pogląd na temat czynnego systemu stabilizacji w postaci cylindra mięśniowego, którego ścianami są mięśnie lokalne i globalne, dno tworzą mięśnie dna miednicy, a pokrywę przepona.
~Marek Pośpiech
